ساز ناکوک نمد (+تصاویر)
به گزارش گلچینی از بهترین ها، هنوز دیرنشده؛ میراث ماندگار و اصیل کرمانشاهی ها همچنان زنده است و در کارگاه کوچک استاد مهران نجفیان نفس می کشد؛ هنری که قدمتش در دنیا به 2300سال قبل از میلاد مسیح می رسد و می گویند ایرانیان از آن در دوران هخامنشیان به عنوان آویزه دیوار استفاده می کردند.
حالا این استاد نمدمال کرمانشاهی آخرین نفری است که چراغ این صنعت دستی را در این استان مرزی روشن نگه داشته و بیش از هرچیز نگران فراموشی نمدمالی است؛ نگران از دست رفتن همه آنچه نسل به نسل و سینه به سینه جلوآمده تا برسد به او، به مردی سختکوش از دیار زاگرس که میراث دار یکی از هنرهای قدیمی این منطقه شده و این روزها کنج کارگاهش در تنهایی و سکوت، نمد می سازد.
سرگذشت نمد آن قدر شنیدنی و باارزش بوده که 9سال پیش در جریان برگزاری هفتمین اجلاس سراسری شورای سیاست گذاری ثبت آثار معنوی کشور، نمدمالی کرمانشاه هم به فهرست میراث معنوی ایران اضافه شد تا گواهی باشد برارزش این هنر که از ابتدا دو کاربرد اصلی در زندگی مردم این منطقه داشته؛ زیرانداز و پوشش.
برای مردمی هم که در منطقه کوهستانی زاگرس زندگی می نمایند، نمد غریبه نیست.کنج خانه خیلی ها یک زیرانداز یا تن پوش نمدی از گذشته های خیلی دور وجود داشته، صنایع دستی ای که متناسب با شرایط جغرافیایی مردم این منطقه ساخته شده و آن طور که کرمانشاهی ها می گویند، نمد آنها را در زمستان از هرنوع پوشش گرم و در تابستان از هر خنک نماینده ای بی احتیاج می نماید.
این اما تنها دلیل رونق نمد درگذشته نبود و برای این محصول ارزشمند، قدیمی ها یک ویژگی جالب هم عنوان می کردند.
به اعتقاد خیلی ها نمد برای درمان دردهای استخوانی مؤثر بود و اگر کسی زیراندازش را از نمد انتخاب می کرد، کمتر به دردهای استخوانی و بیماری روماتیسم دچار می شد حتی خیلی ها می گفتند اگر کسی با درد کمر روی نمد بخوابد، دردش التیام پیدا می نماید و نمد مثل یک مسکن، آبی است بر آتش دردهای او.
به این مزیت ها اگر سبک بودن، قابلیت حمل آسان و ضد رطوبت بودن نمد را هم اضافه کنید، دلیل رونق نمد را طی سال های گذشته پیدا می کنید؛ دلیلی که باعث شده بود باوجود سختی های نمدمالی، جوان های زیادی برای آموزش این حرفه پا به کارگاه های نمدمالی بگذارند و شب و روزشان را با الیاف پشمی سر نمایند و سختی کاری را به جان بخرند که برخلاف بسیاری از دست بافته ها در آن عملِ بافتن به طور مستقیم وجود ندارد.
این همان قسمت جذاب و البته سخت این حرفه است، چراکه نمدمال با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت مناسب، الیاف پشمی را درهم می تند.
در این روش درحقیقت هنرمند نمدمال، نقش موردنظرش را با پشم های رنگی روی یک پارچه کرباس طراحی می نماید و بعد پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار می دهد و پارچه کرباس را به دور خودش می پیچد و لوله می نماید.
قسمت سخت ماجرا هم از همین جا آغاز می گردد که او با آب جوش روی کرباس و فشردن مداوم کار، درنهایت دست سازه ای فراوری می نماید که نمد نام دارد و با نقوش ساده و صمیمی اش، جلوه ای از طبیعت است.
درست به همین دلیل است که می گویند صنعت نمدمالی با تمام اعضای بدن در ارتباط است و نمدمال با عشق به کار، همراه با حرکات خاص دست وپا و خواندن شعرهای لطیف و موزون، خستگی مفرط ناشی از کار مداوم را از تنش بیرون می نماید.
نیم قرن کوشش برای زنده نگه داشتن نمد
روزگار تلخ نمد اما مدت هاست از راه رسیده و این هنر اصیل هم مثل خیلی از هنرهای دستی دیگر در ورطه فراموشی قرار گرفته و همان قدر که نمد صندلیش را در خانه ها و بین خانواده ها از دست داده، به ندرت می توان کسی را پیدا کرد که هنوز پیشه اش نمدمالی باشد.
استاد مهران نجفیان اما هنوز یکی از علاقه مندان این پیشه ارزشمند و بومی استان کرمانشاه است؛ هنرمندی که نزدیک به نیم قرن در رشته نمدمالی مشغول فعالیت است. دقیق ترش را که بخواهید او 48سال تمام است که نان از سفره نمد به خانه می برد.
این هنرمند صنایع دستی به ما می گوید: نمدمالی یک هنر موروثی بوده و از اجدادم به پدرم به ارث رسیده و من هم از 11سالگی این حرفه را نزد پدرم یاد گرفتم و هنوز هم که هنوز است روزی ام را از همین صنعت دستی به دست می آورم.
نوآوری های نمدی
عجیب نیست که نگرانی این استاد نمدمال، فراموشی و ازدست رفتن هنر نمدمالی باشد. شاید به همین دلیل است که وقتی می گوید آخرین نفری است که این هنر را زنده نگه داشته، تن صدایش آهسته می گردد و غمگین.
او اما برای زنده نگه داشتن این هنر در روزگاری که نمد صندلی چندانی در زندگی های ماشینی و تکنولوژی زده ندارد، همه کوششش را نموده است و ساخت محافظ توربین نمدی برای کشتی ها یکی از این کوشش ها بوده و او درباره اش می گوید: قبلا برای توربین کشتی ها از فوم های فشرده وارداتی استفاده می شد که دوام زیادی نداشتند و در نهایت یک سال عمر می کردند. من بعد از آنالیز هایی که انجام دادم نمدهایی را مخصوص این کار فراوری کردم که حداقل چهار سال عمر می نماید و می تواند یک جایگزین مناسب برای کالایی باشد که وارداتی است.
نوآوری های استاد نجفیان برای زنده نگه داشتن نمد به هر طریق ممکن به اینجا خلاصه نمی گردد و او با فراوری کیسه خواب نمدی، توپ فوتبال نمدی، جلیقه ضدگلوله و چادر مسافرتی و بیش از 70 مدل کلاه نمدی سعی نموده کاری کند که نمد از زندگی مردم این روزگار حذف نگردد.
سختی کار نمدبافی از نگاه این استاد صنایع دستی، یکی از دلایلی است که باعث می گردد کمتر کسی این روزها برای یادگیری این حرفه پا پیش بگذارد: جوان های امروزی دنبال کارهایی هستند که دردسر کمتری داشته باشند، چون صبر ندارند و می خواهند زود نتیجه کارشان را ببینند. از طرف دیگر به دلیل این که حمایت چندانی از این هنر نمی گردد، انگیزه و محرکه ای هم برای یادگرفتن آن وجود ندارد. یک دلیل دیگر ناآشنایی نسل جوان با این هنر است. خیلی ها اصلا نمی دانند نمد چیست و چطور تهیه می گردد و به نظرم اگر شرایطی فراهم گردد که نمدمالی در فضاهایی مثل فرهنگسراها در کنار هنرهای دیگر به بچه ها آموزش داده گردد ممکن است در آینده به یکی از گزینه های انتخابی آنها برای شغل و حرفه شان تبدیل گردد.
مینا مولایی - ایران / روزنامه گلچینی از بهترین ها
منبع: جام جم آنلاین