هرآنچه باید در خصوص ضربه به سر بدانیم
به گزارش گلچینی از بهترین ها، به احتمال زیاد شما یا اطرافیانتان تجربه وارد شدن ضربه به سر و عوارض پس از آن را دارید. امکان دارد طی یک تصادف و یا زمین خوردن ساده این اتفاق رقم بخورد. بنابراین به عنوان یک یاری اولیه حیاتی، بهتر است علائم و مراقبت های مربوط ضربه به سر را بدانیم. آسیب های ناشی از این ضربه، از برآمدگی روی سر تا شکستگی جمجمه متغیر است. کوشش نموده ایم در این مقاله از خبرنگاران هر آنچه که در خصوص این صدمه، علل آن، اقدامات پس از آن و نحوه پیشگیری از این ضربه را احتیاج است بدانید، در اختیارتان قرار دهیم.
اهمیت محافظت از سر
ضربه به سر یکی از شایع ترین علل ناتوانی و مرگ در بزرگسالان است. آسیب های شایع ناشی از این ضربه شامل ضربه مغزی، شکستگی جمجمه و ایجاد زخم در پوست سر است. صدمه می تواند خفیف به مقدار یک برآمدگی، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد، یا می تواند دارای ماهیتی میانه تا شدید باشد که به ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان(های) جمجمه یا آسیب های ناحیه داخلی مغز بیانجامد.
سالانه میلیون ها نفر از ناحیه سر صدمه می بینند. هنگام ورزش یا کار، تصادف یا دعوا، هنگامی که زمین می خورند یا به سرشان ضربه ای وارد می شود. بیشتر صدمات جزئی هستند، زیرا سر مجهز به کلاه سخت طبیعی خود است، جمجمه ای محافظ که مغز را احاطه نموده و از آن محافظت می نماید. اما گاهی اوقات این محافظت کافی نیست. سالانه بیش از نیم میلیون نفر دچار صدمات شدید سر شده و به بیمارستان منتقل می شوند. شایع ترین نوع آسیب به سر، ضربه مغزی است.
ضربه به سر و انواع آسیب های ایجاد شده
دانستن انواع، علائم ضربه مغزی و یاری های اولیه ساده می تواند به افراد یاری کند تا سریعاً نسبت به آسیب ناشی از ضربه سر واکنش نشان داده و احتمال عوارض بعدی را کاهش دهند. بنابراین در ادامه می خواهیم به معرفی انواع صدمه های ناشی از ضربه به سر بپردازیم.
ضربه مغزی
ضربه مغزی یک نوع آسیب به مغز است که منجر به از دست دادن موقت یا دائمی عملکرد طبیعی مغز می شود. از نظر پزشکی، این تروما را به عنوان یک سندرم بالینی تعریف می نمایند که با تغییر فوری و گذرا در عملکرد مغز، از جمله تغییر شرایط ذهنی یا سطح هوشیاری، معین می شود.
ضربه مغزی می تواند در اثر ضربه مستقیم به سر، مانند افتادن، ضربه خوردن یا تصادف ایجاد شود. بسیاری از مردم تصور می نمایند که ضربه مغزی شامل غش کردن یا از دست دادن هوشیاری است، اما این موضوع کاملاً درست نیست. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به ضربه مغزی هرگز هوشیاری خود را از دست نمی دهند. حتی در مواردی، علائم خارجی ضربه به سر، مانند خون ریزی، نیز ممکن است وجود نداشته باشد.
شکستگی جمجمه
شکستگی در استخوان جمجمه چهار نوع عمده دارد که شامل موارد زیر می شود:
- شکستگی خطی جمجمه: این مورد شایع ترین نوع شکستگی جمجمه است. در شکستگی خطی، استخوان می شکند اما حرکت نمی نماید. افرادی که دچار این نوع شکستگی جمجمه شده اند، ممکن است برای مدت کوتاهی در بیمارستان تحت نظر باشند و معمولاً پس از چند روز می توانند فعالیت های عادی خود را از سر بگیرند. برای این نوع شکستگی معمولاً هیچ مداخله درمانی لازم نیست.
- شکستگی های فرورفته جمجمه: این نوع شکستگی ممکن است به همراه یا بدون ایجاد زخم در پوست سر به وجود بیاید. در این شکستگی، بخشی از جمجمه در اثر ضربه فرو رفته می رود. در این نوع شکستگی بسته به شدت آن، ممکن است برای اصلاح تغییر شکل، به جراحی جمجمه احتیاج شود.
- شکستگی دیاستاتیک جمجمه: این نوع شکستگی در امتداد خطوط اتصال در جمجمه رخ می دهد. خطوط اتصال نواحی بین استخوان های سر هستند که در کودکی به هم می پیوندند. این شکستگی ها بیشتر در نوزادان تازه متولد شده و بچه ها دیده می شود.
- شکستگی قاعده جمجمه: این نوع، جدی ترین نوع شکستگی جمجمه است و باعث شکستگی استخوان در قاعده جمجمه می شود. علائم شایع این نوع شکستگی کبودی در اطراف چشم و پشت گوش فرد بیمار است. بعلاوه ممکن است به دلیل پارگی قسمتی از پوشش مغز، مایع شفافی از بینی یا گوش فرد خارج شود. این بیماران معمولاً بستری می شوند تا فرایند بهبودشان تحت نظارت باشد.
هماتوم
هماتوم، جمع یا لخته شدن خون در فضای مغز است. اگر هماتوم در مغز رخ دهد می تواند عوارض بسیار جدی و شدیدی را در پی داشته باشد و منجر به ایجاد فشار در داخل جمجمه شود. هماتوم امکان دارد باعث از دست دادن هوشیاری یا آسیب دائمی مغز شود. انواع مختلفی از هماتوم در داخل یا اطراف مغز وجود دارد. انواع مختلف بر اساس محل قرارگیری آن ها در مغز طبقه بندی می شوند و از صدمه های خفیف تا آسیب های کاملاً جدی و بالقوه تهدید نماینده زندگی متغیر است.
خون ریزی
در این مورد منظور خون ریزی کنترل نشده است. ممکن است در فضای اطراف مغز خون ریزی وجود داشته باشد که به آن خون ریزی زیر عنکبوتیه می گویند. اگر خون ریزی در بافت مغز باشد به آن خون ریزی داخل مغزی می گویند. خون ریزی زیر عنکبوتیه اغلب باعث سردرد و حالت تهوع و استفراغ می شود.
آسیب منتشر آکسون
آسیب منتشر آکسون (آسیب محض) آسیبی به مغز است که باعث خون ریزی نمی شود اما به سلول های مغز معمولاً صدمه جدی می رساند. این صدمات نسبتاً شایع هستند و معمولاً در اثر تکان خوردن شدید سر به جلو و عقب ایجاد می شوند. آسیب منتشر آکسون امکان دارد در اثر تصادفات رانندگی، زمین خوردن یا سندرم تکان خوردگی نوزاد اتفاق بیفتد. در آسیب آکسون منتشر شدید بیمار معمولاً برای مدت طولانی در حالت کما قرار می گیرد و به بخش های مختلف مغز صدمه وارد می شود. بنابراین یکی از خطرناک ترین انواع آسیب های سر است که می تواند منجر به صدمه دائمی مغز و حتی مرگ شود.
اِدِم یا تورم
هر گونه آسیب مغزی می تواند منجر به ادم یا تورم شود. بسیاری از آسیب ها باعث تورم بافت های اطراف آن محدوده می شوند، اما زمانی که این مشکل در مغز اتفاق می افتد بسیار جدی تر است و امکان دارد عوارض زیادی را در پی داشته باشد. مشکل اینجاست که جمجمه نمی تواند برای انطباق با تورم بزرگ شود. این عدم انطباق باعث می شود مغز به جمجمه فشار بیاورد که منجر به افزایش فشار در مغز می شود.
دلایل وارد شدن ضربه به سر
دلایل زیادی برای آسیب ناشی از ضربه به سر در بچه ها و بزرگسالان وجود دارد. به طور کلی می توان آسیب های وارده به سر را بر اساس دلیل ایجاد آن به دو دسته تقسیم کرد:
آسیب سر در اثر تکان های شدید
صدمات سر ناشی از تکان دادن زیاد و بیش از حد در نوزادان و بچه ها کوچک بیشتر رخ می دهد، اما اگر سر یک فرد بزرگسال نیز بیش از حد تکان بخورد، دچار آسیب می شود.
آسیب سر در اثر ضربات وارده
شایع ترین این آسیب ها ناشی از ضربه به سر، در اثر تصادف وسایل نقلیه موتوری (خودرو، موتور سیکلت، یا برخورد با عابر پیاده)، خشونت، سقوط، یا در نتیجه کودک آزاری است. صدمات ناشی از ضربه به سر معمولاً به علل زیر اتفاق می افتد:
- تصادفات وسایل نقلیه موتوری
- سقوط
- حملات فیزیکی و خشونت
- حوادث مرتبط با ورزش
- زمین خوردن
ضربه به سر و علائم آسیب های آن
سر بیش از هر قسمت دیگری از بدن رگ های خونی دارد، بنابراین خون ریزی در سطح یا داخل مغز یک آسیب جدی در پی وارد شدن ضربه به سر است. با این حال، همه آسیب ها به خون ریزی و یا تورم ختم نمی شوند.
به همین خاطر، مهم است از علائم دیگری که باید در مواجهه با آن ها هشیار باشید، مطلع شوید. بسیاری از علائم آسیب مغزی جدی، فوراً ظاهر نمی شوند. بنابراین فردی که دچار ضربه به سر شده باید علائم خود را چند روز پس از وارد شدن ضربه یا صدمه، تحت نظر داشته باشد. موارد زیر شایع ترین علائم ضربه به سر هستند. هر فردی ممکن است با توجه به ضربه وارده، درجات مختلفی از علائم را تجربه کند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
علائم آسیب خفیف سر
- سردرد
- تحریک پذیری بالا
- گیجی
- تغییر در حس چشایی
- خستگی یا بی حالی
- سبکی سر و یا سرگیجه
- مشکل در برقراری تعادل
- حالت تهوع
- حساسیت به صدا و نور
- مسائل حافظه و یا تمرکز
- تغییر در الگوهای خواب
- تاری دید
- برآمدگی و تورم
- کبودی
- زخم کوچک و سطحی روی پوست سر
- خستگی چشم
- شنیدن صدای زنگ موقت در گوش
آسیب میانه تا شدید سر
این نوع آسیب احتیاج به مراقبت فوری پزشکی دارد و علائم آن عبارتند از:
- از دست دادن هوشیاری
- اختلالات بینایی (دوبینی یا تاری دید)
- سردرد شدیدی که از بین نمی رود
- حرکات غیر طبیعی چشم
- از دست دادن کنترل عضلانی
- تهوع و استفراغ مکرر
- از دست دادن بویایی یا چشایی
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت، مانند مشکل در به خاطر سپردن وقایعی که مستقیماً به رویداد آسیب زا منجر شده است.
- لکنت زبان و گفتار نامفهوم، ضعف، بی حسی یا کاهش هماهنگی در صحبت کردن
- مشکل در راه رفتن
- ضعف در یک طرف یا ناحیه بدن
- تعریق
- پریدگی رنگ پوست
- تشنج
- تغییرات رفتاری از جمله تحریک پذیری بالا
- خارج شدن خون یا مایع شفاف از گوش یا بینی
- گشاد شدن یکی از مردمک چشم ها،
- بریدگی یا پارگی عمیق در پوست سر
- نفوذ جسم خارجی به سر
- قرار گرفتن در حالت کما (مانند خوابی که فرد را نمی توان از آن بیدار کرد)
- حالت نباتی (شرایط آسیب مغزی که در آن فرد توانایی های تفکر و مطلعی از محیط اطراف خود را از دست می دهد، اما بعضی از عملنمودهای اساسی مانند تنفس و گردش خون را دارد)
- سندرم قفل شدن (یک بیماری عصبی که در آن فرد هوشیار است و می تواند فکر و استدلال کند، اما نمی تواند صحبت یا حرکت کند)
تشخیص مقدار آسیب ضربه به سر
مقدار مشکل ساز بودن ضربه به سر ممکن است بلافاصله و به طور کامل، پس از صدمه درک نشود، اما ممکن است با یک ارزیابی جامع پزشک، معاینه و آزمایش های تشخیصی مقدار آسیب معین شود. ضربه به سر می تواند باعث مسائل عصبی شود و ممکن است احتیاج به پیگیری پزشکی بیشتری داشته باشد.
نحوه ایجاد صدمه یکی از مهم ترین اطلاعاتی است که پزشک باید در جریان آن قرار بگیرد. اغلب، اگر فردی برای ضربه به سرش به دکتر یا اورژانس مراجعه کند، امکان دارد جزئیات واقعه را به خاطر نیاورد بنابراین در صورت امکان، باید فردی را که شاهد حادثه بوده است به همراه داشته باشد. مقدار آسیب وارده ناشی از ضربه به سر از طرق زیر قابل مقدار گیری است.
معاینه علائم فیزیکی
روش اول معاینه علائم فیزیکی به وسیله پزشک متخصص است تا نشانه های ضربه از جمله کبودی و تورم آنالیز شود. بعلاوه احتمالاً معاینه عصبی در امتداد معاینه اولیه انجام شود. در طول این معاینه، پزشک عملکرد عصبی فرد آسیب دیده را با ارزیابی کنترل و قدرت عضلانی، چگونگی حرکت چشم، درگیری حواس و موارد دیگر ارزیابی می نماید.
مقیاس کما گلاسکو یا جی سی اس
یکی از اولین روش هایی که پزشک برای ارزیابی آسیب سر از آن استفاده می نماید، مقیاس کما گلاسکو یا جی سی اس است. جی سی اس معیاری برای مشخص عمق و شدت کاهش سطح هوشیاری یا کما در افراد بالای 5 سال است. این مقیاس معمولاً در صدمات مغزی و سایر موارد مختل نماینده هوشیاری به کار می رود. حدبیشتر امتیاز نهایت امتیاز این آزمون 15 و حداقل آن 3 است. نمره جی سی اس بالا نشان دهنده آسیب کمتر است.
تصویر برداری با اسکن ام آر آی و سی تی اسکن
تصویربرداری مغز با ام آر آی و سی تی اسکن نباید به عنوان اولین روش تشخیص در مشخص نوع آسیب ناشی از ضربه به سر انجام شود. این آزمایشات معمولاً هیچ تغییر قابل توجهی را در مراحل اولیه نشان نمی دهند. مخصوصاً که با سی تی اسکن، افراد در معرض تشعشعات غیر ضروری قرار می گیرند.
اما نهایتاً به عنوان آخرین گزینه و با تشخیص پزشک معمولاً برای تشخیص آسیب های ناشی از ضربه شدید به سر که با علائم همراه است، از آزمایش های تصویر برداری استفاده می شود. در این مرحله سی تی اسکن به پزشک یاری می نماید تا شکستگی، خون ریزی و لخته شدن، تورم مغز و هر گونه آسیب ساختاری دیگر را آنالیز کند. سی تی اسکن سریع و دقیق است، بنابراین معمولاً به عنوان اصلی ترین نوع تصویربرداری تجویز می شود. بعلاوه ممکن است اسکن ام آر آی به عنوان روش تشخیصی انتخاب شود. این روش می تواند دید دقیق تری از مغز را به پزشک ارائه دهد. اسکن ام آر آی معمولاً فقط زمانی تجویز می شود که فرد بیمار در شرایط پایدار باشد.
ضربه به سر و درمان آسیب ایجاد شده
آسیب سر یکی از دلایل رایج برای مراجعه به اورژانس بیمارستان هاست. تعداد زیادی از افرادی که از ناحیه سر صدمه می بینند بچه ها هستند. بیش از یک مورد از هر شش بستری در بیمارستان مربوط به آسیب ناشی از ضربه به سر است. بسته به وسعت ضربه و وجود آسیب های دیگر، درمان های تجویز شده، مختص فرد بیمار است. اگر سر بیمار صدمه شدیدی دیده باشد، ممکن است برای جلوگیری از افزایش فشار داخل جمجمه احتیاج به بستری و نظارت مداوم داشته باشد. به طور کلی درمان خاص آسیب سر به وسیله پزشک بر اساس موارد زیر مشخص می شود:
- سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی بیمار
- وسعت آسیب سر
- نوع ضربه به سر
- سابقه بیماری فرد
- نظر یا ترجیح بیمار
فرد آسیب دیده نباید داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن (ادویل) یا آسپرین مصرف کند. این داروها می توانند در صورت وجود خون ریزی آن را شدید تر نمایند. حتی اگر آسیب جزئی به نظر می رسد، فرد همچنان باید شرایط خود را رصد کند تا مطمئن شود که علائم بدتر نمی شوند. این درست نیست که بعد از وارد شدن ضربه به سر خود نباید خوابید، اما باید هر دو ساعت یا بیشتر از خواب بیدار شد، علائم تازه را آنالیز کرد تا در صورت بروز علائم تازه یا بدتر شدن شرایط، دوباره به پزشک مراجعه شود. به طور کلی بسته به شدت آسیب، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گذاشتن یخ روی موضع ضربه خورده
- استراحت
- پانسمان موضعی
- استفاده از پماد یا داروی آنتی بیوتیک
- بخیه
در صورتی که علائم جدی تر باشند احتیاج به بستری شدن و دیگر اقدامات درمانی وجود دارد. اقداماتی مانند
- بستری شدن در بیمارستان برای رصد تغییرات احتمالی در شرایط هشیاری بیمار
- تجویز آرام بخش
- استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی برای برگشت به حالت عادی نفس کشیدن
- عمل جراحی
- توانبخشی
- دارو درمانی
عمل جراحی
ممکن است برای جلوگیری از آسیب بیشتر به مغز احتیاج به انجام عمل جراحی اورژانسی باشد. به عنوان مثال، در موارد زیر پزشک ممکن است احتیاج به جراحی را اعلام کند:
- حذف هماتوم
- ترمیم جمجمه
- برداشتن مقداری از فشار وارده بر جمجمه
دارو درمانی
اگر آسیب مغزی شدیدی ایجاد شده باشد، ممکن است داروی ضد تشنج تجویز شود. این افراد در معرض خطر تشنج در هفته بعد از آسیب هستند. اگر آسیب باعث افزایش فشار در مغز شده باشد، ممکن است به فرد داروی دیورتیک داده شود. دیورتیک ها باعث می شوند که مایعات بیشتری دفع شده تا مقداری از فشار ایجاد شده کاهش یابد. اگر صدمه بسیار جدی باشد، ممکن است دارویی تجویز شود تا فرد را در کمای القایی قرار دهد. اگر رگ های خونی آسیب دیده باشند، ممکن است این درمان مناسب باشد. وقتی فرد در حالت کما می باشد، مغز به مقدار معمول به اکسیژن و مواد مغذی احتیاج ندارد.
توانبخشی
اگر آسیب مغزی جدی باشد، به احتمال زیاد برای بازیابی عملکرد کامل مغز به توانبخشی احتیاج خواهید بود. نوع توانبخشی به عملکردی که در نتیجه صدمه، از دست رفته بستگی دارد. افرادی که آسیب مغزی داشته اند اغلب برای بازیابی تحرک و گفتار به یاری احتیاج دارند.
ملاحظات همیشگی برای فردی که سابقه آسیب سر دارد
نکته کلیدی این است که یک محیط امن برای بچه ها و بزرگسالان ایجاد شود. در وهله امکان بروز دوباره آسیب های سر را بایستی کاهش داد. استفاده از کمربند ایمنی هنگام سوار شدن در ماشین و کلاه ایمنی (در صورت استفاده صحیح) برای فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری، اسکیت سواری و اسکیت برد ممکن است سر را از صدمات شدید محافظت کند.
افرادی که از آسیب مغزی شدید رنج می برند، بسته به ناحیه درگیر و شدت آسیب مغزی، ممکن است قدرت عضلانی، مهارت های حرکتی ظریف، توانایی گفتار، بینایی، شنوایی یا عملکرد چشایی را از دست بدهند. تغییرات دراز مدت یا کوتاه مدت در شخصیت یا رفتار بیمار نیز ممکن است رخ دهد. این افراد احتیاج به فعالیت طولانی مدت پزشکی و توانبخشی (فیزیکی، شغلی یا گفتار درمانی) دارند.
جمع بندی
وارد شدن ضربه به سر با اینکه در بسیاری از موارد به راحتی درمان می شود اما احتمال آسیب تماشا شدید و ایجاد تروماهای ماندگار در این موقعیت ها نیز وجود دارد. بنابراین در قدم اول باید با استفاده از روش هایی مانند بستن کمربند، گذاشتن کلاه ایمنی و سایر موارد امکان وارد شدن ضربه به سر را به حداقل برسانیم. در صورت صدمه تماشا سر، اگر علائم بالا را تجربه کردید پیشنهاد می کنیم به پزشک مراجعه نموده و معالجه خود را جدی بگیرید.
منبع: اسنپ مارکت